الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ چند وقت پیش با دوستی که دختری در آستانه بلوغ داشت صحبت می‌کردم و او به من گفت که چقدر از نزدیک شدن به این واقعیت حتمی در مسیر رشد فرزندش وحشت دارد. وحشت از اینکه دختر کوچکش هنوز آمادگی روبه رو شدن با به قول او درد و رنج پریودی را ندارد، وحشت از اینکه آن لحظه وقتی برایش اتفاق بیفتد که او پیش دخترش نباشد (مثلا در مدرسه، زمین بازی یا میهمانی دخترانه تولد دوستانش) و مهم‌تر از آن وحشت از اینکه چطور باید درباره این موضوع با دخترش صحبت کند.
این نگرانی بسیاری از والدینی است که دوست دارند خودشان دخترشان را برای چنین لحظه‌ای آماده کنند، ولی نمی‌دانند چطور باید این کار را انجام دهند. در این مطلب که با کمک دکتر فائزه فکور، روان شناس تخصصی کودک و نوجوان تهیه شده است، راهکار‌های روان شناسی روز دنیا برای والدین در این مسیر معرفی شده است.
فرقی نمی‌کند که شما مادر هستید یا پدر، به هرحال به یاد داشته باشید که آماده شدن شما و دخترتان برای چنین لحظه فراموش نشدنی، فرصتی عالی است تا رابطه تان را تقویت کنید، اعتماد و خودشکوفایی اش را پرورش دهید و او را برای آینده آماده کنید. در این مطلب همراه ما باشید.
قاعدگی، یکی از مهم‌ترین نشانه‌های آغاز بلوغ در دختران است که نه تنها همراه با تغییر جسمی بلکه مرحله‌ای حساس از رشد روانی، هویتی و اجتماعی است. این تجربه اگر با همراهی و آگاهی خانواده روبه رو نشود، می‌تواند زمینه ساز شرم بدنی، اضطراب یا حتی اختلالات روانی در آینده شود، اما چگونه باید با فرزندمان درباره قاعدگی صحبت کنیم؟ از چه زمانی؟ و با چه شیوه‌ای؟
نخستین گام، پذیرش این واقعیت است که قاعدگی موضوعی زیستی و طبیعی است، نه امری شرم آور. گفت‌و‌گو باید در فضایی آرام، با زبان ساده و متناسب با سن کودک انجام شود. پرسیدن سؤال‌هایی مانند «تا حالا چیزی درباره پریود شنیدی؟» یا «دوست داری درباره ش بدونی؟» به کودک فرصت می‌دهد ذهن خود را باز کند و والد نیز متوجه سطح اطلاعات او شود.
روان درمانی‌های مبتنی بر ذهن خوانی (Mentalization) توصیه می‌کنند قبل از ارائه اطلاعات، به احساسات کودک توجه شود که آیا نگران است؟ کنجکاو است؟ می‌ترسد؟ اگر والد فقط اطلاعات بدهد ولی هیجانات فرزند را نبیند، گفت‌و‌گو به تجربه‌ای سرد و بی اثر تبدیل می‌شود.
بر اساس منابع معتبری، چون مرکز آنا فروید و انجمن روان شناسی آمریکا (APA)، آموزش باید از شش تا هفت سالگی به صورت کلی و غیرمستقیم آغاز شود و تا پیش از شروع علائم جسمی بلوغ (۹ تا ۱۰ سالگی)، اطلاعات دقیق‌تر داده شود. این پیش آگاهی، از بروز اضطراب و سردرگمی در زمان وقوع اولین قاعدگی جلوگیری می‌کند. تأخیر در آموزش می‌تواند منجر به شکل گیری طرح واره‌های روانی منفی در ذهن کودک شود؛ از جمله حس نقص، شرم از بدن یا بی اعتمادی نسبت به والدینی که موضوع به این مهمی را پنهان کرده‌اند.
نکته: در کنار کلام، می‌توانید از تصاویر، کتاب‌های رنگی برای سنین پایین، یا ویدئو‌های آموزشی مناسب استفاده کنید تا فهم برای دخترتان راحت‌تر باشد.
نقش پدران در تجربه قاعدگی دختران اغلب نادیده گرفته می‌شود. در حالی که حضور حمایتگرانه پدر با پرهیز از شوخی، تحقیر یا طفره رفتن، پیامی عمیق از ارزشمندی زن بودن را به دختر منتقل می‌کند.
پدر می‌تواند به شکلی ساده و مستقیم بگوید: «اگر چیزی لازم داشتی یا احساس خوبی نداشتی، من اینجام.»
نقش نمادین پدر در رویکرد روان کاوی بسیار مهم است. سکوت یا انکار پدر می‌تواند تصویری منفی و تحقیرآمیز از بدن زنانه در ناخودآگاه دختر ثبت کند.
تجربه بالینی نشان می‌دهد که صحبت درباره قاعدگی حتما نباید فقط از سوی مادر انجام شود. اصل مهم در اینجا «امنیت روانی» کودک با فرد گوینده است. اگر مادر رابطه‌ای صمیمانه و بدون قضاوت با دختر دارد، او گزینه مناسبی است، اما گاهی خواهر بزرگ تر، مشاور یا حتی پدر (در نقش حمایتگر غیرمستقیم) می‌توانند نقش مؤثرتری ایفا کنند.
در نظریه دلبستگی، «رابطه امن» پایه انتقال پیام‌های مهم رشدی است؛ بنابراین کیفیت رابطه، مهم‌تر از جنسیت گوینده است.
در روز‌های قاعدگی، دختر ممکن است دچار نوسانات خلقی، احساس خستگی یا حساسیت بیشتر شود. وظیفه والد، نه کنترل بلکه همراهی است. جملاتی مانند «می دونم امروز حالت زیاد خوب نیست، دوست داری تنها باشی یا با هم حرف بزنیم؟» می‌توانند احساس درک و آرامش ایجاد کنند. والدینی که این نیاز‌ها را نمی‌بینند یا بی اهمیت جلوه می‌دهند، ناخواسته به شکل گیری طرح واره‌های هیجانی، چون بی ارزشی یا انکار احساسات کمک می‌کنند.
اگر والدین خودشان با تابو‌های جنسی بزرگ شده‌اند، ممکن است احساس خجالت یا ناتوانی در گفت‌و‌گو داشته باشند. این والدین می‌توانند از ابزار‌هایی مانند کتاب‌های کودک محور، انیمیشن‌های آموزشی، یا مشاوره روان شناسی استفاده کنند. صحبت درباره سختی این موضوع نیز می‌تواند مفید باشد: «راستش برای من هم این موضوع راحت نبود، چون کسی باهام درباره ش حرف نزد، ولی نمی‌خوام تو هم اون حس رو داشته باشی.»
یکی از بهترین روش‌ها برای آماده سازی دخترتان در مرحله بلوغ، تهیه یک باکس یا جعبه هدیه برای اوست. در این باکس می‌توانید وسایل بهداشتی و ضروری مانند نوار‌های بهداشتی، پد‌های روزانه و شب، کرم‌های مرطوب کننده و ژل‌های مخصوص ناحیه تناسلی، دستمال مرطوب بهداشتی برای نظافت راحت تر، اسپری بدن یا مام و پد‌های ضدحساسیت و نرمی که احساس راحتی بیشتری به دخترتان در این مرحله می‌دهند، قرار دهید.
قرار دادن یک کارت که پیام محبت آمیزی برایش نوشته باشید، یک هدیه کوچک مانند دستبند یا گوشواره‌ای که دوست دارد هم نشانگر عشق و توجهی است که شما در این لحظات پراز استرس به او دارید. یک عطر یا اسپری ملایم، خوراکی‌هایی که دوست دارد مانند آب نبات یا شکلات، یک عروسک یا جاکلیدی فانتزی، دفترچه‌ای برای ثبت روز‌های قاعدگی و حس و حال‌هایی که در این روز‌ها دارد این هدیه را کامل می‌کند. مهم این است که اولین خاطراتش از بلوغ را برایش خاص و ماندگار کنید و به این ترتیب حس امنیت، اطمینان و ارزشمندی را در او تقویت کنید.
آموزش درباره قاعدگی فقط مخصوص دختران نیست. پسران اگر با این فرایند آشنا شوند، در آینده با زنان اطراف خود با احترام، درک و بدون قضاوت برخورد می‌کنند. این آگاهی از جنسیت زدگی و شوخی‌های مخرب جلوگیری می‌کند.
توضیح به زبان ساده برای پسران می‌تواند چنین باشد: «بدن دختر‌ها یه چرخه طبیعی داره که بخشی از رشدشونه. این هیچ چیز عجیبی نیست و خیلی مهمه که ما بفهمیم و احترام بذاریم.»
آگاهی درباره علائم و نشانه ها، نقش مهمی در کاهش نگرانی‌ها دارد:
نکته: این علائم معمولاً چند روز قبل از شروع قاعدگی ظاهر می‌شوند، پس با اطلاع و آموزش، دخترتان می‌تواند بهتر با احساسات و بدن خود کنار بیاید.
سن معمول شروع قاعدگی در دختران، حدود دوازده تا سیزده سالگی است، اما در بعضی موارد ممکن است زودتر یا دیرتر باشد. بلوغ زودرس، که معمولا قبل از هشت سالگی رخ می‌دهد، ممکن است به دلایلی مثل مشکلات هورمونی، ژنتیک یا عوامل محیطی باشد و بر رشد روانی و جسمانی دختر تأثیر بگذارد.
در مقابل، بلوغ دیررس، که معمولا بعد از چهارده سال اتفاق می‌افتد، ممکن است به دلایل کم کاری تیروئید، سوءتغذیه یا مسائل هورمونی باشد و روند رشد طبیعی او را مختل کند. مهم است که نشانه‌های بلوغ را بشناسید. در صورتی که دخترتان قبل از هشت سالگی این علائم را داشت یا تا بعد از چهارده سالگی به بلوغ نرسید، با پزشک متخصص غدد کودکان مشورت کنید تا در صورت نیاز، درمان یا مدیریت مناسب را شروع کند.
قاعدگی فقط تغییر فیزیولوژیک نیست، آغاز تجربه زن بودن است. این مرحله اگر با آگاهی، احترام و پذیرش همراه نشود، می‌تواند منجر به شکل گیری حس شرم، انکار بدن یا حتی آسیب‌های روانی شود. والدین باید نخست با تجربه شخصی خود از این موضوع روبه رو شوند، ترس‌ها و شرم‌های خود را بازبینی کنند و با ذهنی باز و قلبی امن، این مسیر رشدی را برای فرزندشان هموار کنند.